THO le LAI KUMTHAR by Pu Lian Cin

LAI THO LE LAI KUMTHAR ICBC Tho Puai Pu Lian Cin Biachim mi   Tucaan ah biachimnak caan ka hmuh ve caah hi proggramme a tuah tu Nunphung le Zatlang hruaitu upa hna sin ah siseh, hi bantuk caan rem a kan pe tu kan Pathian sin ah siseh lawmhnak bia chim hmasa ka duh.   U le nau hna, nihin hi, Nunphung le Zatlang  caan hman sawhsawh long siloin, Laimi nih kum 40 reng lo, kan rak theih ti lo mi, kan rak hngalh ti lo mi, Tho puai, theih nawlhnak le langhter thannak caan zong a si ve  caah, DOT HNIH in biachim ka duh.   Dotkhatnak….. Nunphung le Laimi    Mirangholh in ( Illusion ) timi bia a um i cucu Minung kan nunnak ah hin hmun tampi ah a um lengmang. Illusion timi cu zeidah a si ? Illusion timi cu thil sining hi a mah a sining tein hmuh lo in, a si lo ning pi in hmuh, a si lo ning pi in theih, a si lo ning pi in hngalh ti khi a si. Tahchunnak ah ram avai mi pa cu, zanlei khua a muih nawn tik ah thinghmui pakhat khi a hei zoh i sa ah a rel. Fiangfai tein a ngia ti lo, sakhah kha a duh caah meithal in thinghmui pi cu a kah. Cucu Illusion cu a si. A si loning piin a hmuh, a ruah, a hngalh ti khi a si. Hi bantuk thil umtuning hi Laimi nih kan Nunphung, kan theihning, kan ruahning, ah hin hmuntampi ah a lang lengmang.   Vulei cung thil umtuning kan zoh tikah, miphunkip nih nunphung cu ngeih cio a si i cu an nunphung cu an biaknak in tlangkawm a si lengmang. Bia dang in kan chim ah cun Nunphung timi chung ah hin Biaknak hi hmunhma a khuar ve lengmang. Cu long siloin, cu an nunphung cu an ngeihmi thilri, eidin in an sunlawi ter. Tahchunnak ah nupithit le va ngeih hi Biaknak a si lo. A si nain Thitumpuai an tuah tikah Kawlmi nih Phungki le Biteih Saya timi kha an auh hna, Lawki phung kan um lio ah Ar-at tu nih thlacamnak a tuah, Khrihfa Biaknak nih Pastor te nih lehthahnak tuah a si. A si nain Kawl le Lai kan ihal, kanithit, kan ichawnh ning cu a dang. Hi thil umtuning ah nunphung timi le Biaknak timi hi a ri fiang tein a lang ko. Cu bantuk in Kawl Tincianpuai khi an kumthar a si ve nain an Biaknak in an fehter bantuk in Laimi nih Tho puai, Hlukhla puai, Sariahthawh, Laamserh puai, Khuangcawi puai, Bawite, Bawipi an bawi lio ah siseh, Tirawl tampi an lak I lawmhnak puai an tuah mi Rawlsawmtuk, Cakeifim tibantuk puai an tuah tik ah siseh, an biakmi khuahrum sin ah thlacamnak tuah a rak si ve.   Cu bantuk cun Laimi hi Lawki Biaknak chung kan rak um lio ah kan Nunphung kan hmannak zawn tete ah Lawki Biaknak in tlang kan kawm long siloin kan rak eidin mi tirawl hna in kan sunlawi ter lengmang. Cu tikah Nunphung le Biaknak hi hmun tampi ah then awk har ngai in an ihrual, an isengchih. Cu bantuk dirhmun kan si lio ah Khihfa Biaknak  Lairam a vun luh ve tik ah, Laimi nih kan Nunphung, kan Biaknak le kan eidin hna kha a hliah kan rak phoih thiam lo caah le a ri kan rak thenthiam lo caah, cheukhat kan nunphung dawhdawh hna cu Lawki Biaknak he hmunkhat ah hmawnbawm ah kan hlonh chih hna. Cun Lairam a rak kaimi Missionary pawl hi Bibleca a cawngmi cu an si ko hna nain miphun dang sin ah zeitin thutdir awk, ruahawk tuahawk tibantuk Training pakhat hmanh an rak ngeih lo tik ah Biaknak le Miphun timi kha a ri an rak khiak piak thiam hna lo. Ruahnak zong an rak pe thiam hna lo. Mirang nih Africa ram an thlah mi Missionary pawl hna tu khi, Training tha tein an pek mi hna an si caah nihin ni tiang Africa pawl cu an phunglam thlau lo in Khrihfa ah an cang hna. Pathian an biak tik hna ah anmah an pupa hla aw hmang in siseh, an laam kan kui zong hngakchia upa in an thiam rih. Cucu Africa way of worship an ti theu. Cu bantuk akhyuanhazi ci laimi kan rak sung.    Bia le Hla timi chimkem bia a um. Chim duhmi cu Bia thuk Bia tha Bia hmual cu Hla ah a um ti a si. Kan pupachan ah Hla cu Laamnak nih a zulh cawlh. Cu bantuk Laamnak le nuamhnak hmun ah cun, an rak ngeihmi, Zu kha eidin caah an rak hman. Bia, Hla, Laam le Zu cu hmunkhat ah an kal ti tik ah, Zu kha a hrampi ah an rak ruahsual i Lai Laam laam cu khuachia biak tluk ah an rak ruah sual. Cu caah Lawki phung a ummi thitumpuai le chunhthah long ah Lai laam laam a si i Khrihfa chungkhar thitumnak ah Laihla le Lailaam cu an rak hnon i Lawki Biaknak he hlonhchih a si.   Cu long siloin Paih zong hi Laimi kan ngeihmi Lentecelhnak a si. Lawki Biaknak ah a um mi nih Thitumpuia le adang Puai phunphun an tuah tik long ah Paih cu ser a si i Khihfa a si mi nih Puai an tuah tik ah Paih cu hlonh a si. Kum relnak ah an rak hmanmi Tho puai hmanh hi Lawki Biaknak he kan pehtleih ter i Thlaithar Tho tiin kan thlen hnu ah Tho puai cu Khrihfa hna nih kan rak hnon, kan rak hlonh.    Duh sah tein puai a ngei lomi miphun ah, kan theih lo kar ah, kan pil thluah mah. Khihfa Biaknak he a pehtlaimi X'mass le Kumthar puai dah lo cu zei puai hmanh a leng ti lo. Cu caah X'mass le Kumthar puai tuah, eidin, inuamh cu Laimi kan caah hin a sunglawi khun. A ruang cu zei puai hmanh a um ti lo caah a si bik. Cheukhat nih Laimi cu Khrihfa miphun kan si ti tiang in kan chim. Vulei cung ah Khrihfa miphun tihi a um thiam mi a si lo. Kawl miphun, Kala miphun , Mirang le Zapan miphun zong Khrihfa an um ve ti hmanh kan ruat ban ti lo. Cu ban tuk thil kal ning cu Ilution timi cu an si dih.    Lawmh awk ngai a si than mi cu, kanmah Khihfa lila nih kan nunphung a bia pit ning, kan herhning, kan vun ruahnawlh, kan vun kawlthan, kan vun tunmer than tikah kan mino hna nih kan bia le kan hla, kan laam le kan kui, kan thil le kan thuam hna zah pi nak um ti lo in vulei cung tiang thanh le hmuhsak ngamnak lungthin an vun ngeih than tik ah kan miphun kan himbawmnak a thar in a chuak than tiah a langh caah lawmh awk ngai a rak si. Nunphung upat le kilven hi rumnak a si lo, fimnak zong a si lo, thancho zawng a si lo, A simi tu cu miphun dirkamh, miphun dawt a si tihi chimduhmi a si.   Cu caah nihin zong Nunphung le Zatlang  hruaitu upa hna nih an kan hruainak ah hin lungtho tein itel, cawlcangh cio awk in sawm kan si.   Dothnihnak…..Laimi le Tho   Tulio hrawng  E-mail i an tial, an ceih mi pakhat cu Tho le Zu ti hi a si. Tho cu Tho a si ko i Zu cu Zu a si ko. A fiang tukmi cu Tho cu puai a si i Zu cu din ei awk thil khi a si. Puai kong maw kan ceih, eidin kong dah kan ceih, tihmanh a fiang lomi kan lo. Hi bantuk thilhmanthlak pakhat Laimi sin ah a um mi cu Chin National Day le Zupu tihi a si. CND tuah ah cun Zupu tuah a hau tiphun in kan ruah. CND Falam ah minung 5000 nih an rak ceih an rak khiah lio ah zei Zupu um hlah. Zupu cu CND hlan in siseh, Zu cu Tho puai an tuah lo caan zong ah siseh a um ciami a si tiah kan theih ko bu ah Tho le Zu, CND le Zu kan ti peng. A poi taktak. Illusion long te an si. Hi thilhmanthlak nih a kan chimhmi cu Laimi hi mipaangpar phun kan si rua ti khi a si. Thil hi a ning taktak, a muru taktak, hlai lo in, kawl lo in, a cungpavuan sawhsawh in, kan ruah, kan chim, kan rel, ti a langh caah hi bantuk lungput le nunning hi kan hrial ah a tha.   Tho timi hi cheukhat nih (mithi an tho ) timi zumhnak in a ra mi a si caah, Lawki Biaknak he aa pehtlai tiin an ruah. Lawki Biaknak ah thawhthannak tihi a um lo. Mithi cu an thih hnu ah mithi khua ah an kal tihi zumhning cu a si. Cu caah mithi khua i a ummi minung thlarau  kha Khuavang sin in mithi khua ah an chawnh biak hna i cucu thi tlawng tiah an ti.   Tho timi cu kum a tho than, kum a vui than, kan tho than, kan itung than tiin a ra mi tu a si. Cu caah Tho puai cu Kumtharpuai ( New year Festival ) ti zong in cheukhat nih an auh. Tho puai an tuah lio thla cu Tho thla tiah auh a si i  September thla cheu hrawng in October thla 15 tiang hrawng khi Tho thla tiah auh a si. Tho thla hlan ah Hniang thla ti a um  August thlacheu in September thlacheu chung khi a si. Hniangthla timi cu a hniang   bik, hngakchia bik, a dongh nak, a netnak ti khi a sawh i kum donghnak, kumdihnak ti khi a si. Cu bantuk caan ah hin tirawl hi a chambau cang, tirawl thar a chuahhlan a si i (Licham Tharban ) timi bia zong a um. Chim duhmi cu ( ka li le ka cantiang a dih, ka ti le ka rawl a dih, ka ei awk a dih, a cham, athar, rawlthar ka vun banh, ka phandeuh rih lo ) ti khi a si.  Cu caan ah hawikawn, dawhria, he rawldumnak puai, inuamh hi a sunglawi tuk in hmuh a si bantuk in cu lio caan i puai an tuahmi cu Hnianghrawm tiah an auh.   Cu caah Hniang le Tho timi cu kumrelnak, kumdonghnak le kumtharnak khi a chim duhmi a si. Kan pupa hna nih Thothla a chuakmi khi kumkhat tiin an auh hna nain hngakchiate cu Hniangthla ah a chuah ah cun, Thothla ah khin, thlahnih long a si nain, kumhnih tiin an rel than. Cu nih cun kan pupa hna i kumrelnak a si ti khi a langh ter. Laimi nih Hlukhla, acheunih Thalkut, Capcar Kut an ti i February 20 in March 15 karlak ah puai hi an rak tuah i cucu kumcheu puai a si. Chimduhmi cu kan pupa hna  kumrelnak hi anmah le an ning tein an rak ngei ti khi chim duh mi a si. ( Pa Hlun nih cun ek cik cek in an chimh khawh ko hna lai ).   Hi bantuk in Tho thla ah Buhthar, Sathar, tirawlthar, an vun hmuh tik ah, an ilawm hna i Puai phunphun cu tuah a si. Cheukhat nih, unau chungkhat he siseh, Innpa chakthlang he siseh, Hawikawm dawhria he siseh, Lohrawm Dawhria he siseh, vawk hna an rak vulh chung i, Tho vawk an ti i, Tho puai caan ah an thah, an ihrawm, an ithen, an ei ti. Inn bing in cheukhat nih, Ar khong khi a kum in, an erh, Zabui an erh, Chang an iring, Zupu zong an  i ring, Zusa, vasa tiang, in an khawmh. Kum a vui caah an ilawmhnak kha, puai phun in Tho ni tiah an khiah i nithum chung an hman. Mikip, Innkip, khuakip, vengkip an ilawm, Kan miphun pining in, lawmhnak in a khat, diriamnak le lunghmuihnak in, hnakchia upa thlu lo, kan thinlungchung ah a erh in aa erh..    Kum thar he pehtlai in Mirang phun, hi cu January nikhat, nikhat hmanh a si lo eh, December ni 31 zantim, thu hluk mak in kan ih lio, mang kan manh lio, ah an ilawm. Cucu miphun kan idannak, Laimi cu mirang kan silonak, Mirang cu Laimi an si lo nak, Kan idannak, a langh tertu, hmelchunhnak, a si i cucu  NUNPHUNG kan ti theu mi cu a si. Education timi cawnnak kong a si loh. Dr. Degree kong a si lo. Computer kong a si lo, Khamhnak kong a si lo,  NUNPHUNG timi cu…Miphun kan idannak kong tu a si.   Laimi hi thih a fahsak ngaimi miphun, thi le sa a tleih chan ngai mi miphun kan rak si. Cu caah THI Tirh tihi kan rak ngei. Chim duhmi cu mithi hi kumthum tiang ruah peng, ngeih peng, a rak si. Kumthum tiang hi an tah peng hna, an hlam peng hna, Nu le Va  thihtian a tian mi an si ah cun kumthum chung hi va ngei lo, nupi thi lo in ulh a rak si.     U le nau hna, ruat tuah hmanh uh ? Zeicahdah X'mass caan ah kan chungkhat kan hlam hna ? Kan unau, kan khuami, kan pengtlang, kan hawikawm,he zeicahdah X'mass rawl kan dum ti lai tiin saduh kan thah ? Zeiruang ah ? Zeiruang ah  ???  Aphi cu kan tleihchan hna, kan ngai hna, hmuh kan duh hna, ……A si lo maw ???????   El awk a um lo. A dik mi a si ko. Laimi kan pupa hna zong hi unau chungkhat, thi le sa a tleihchanmi an si ve. Kanmah nak hmanh in an zual deuh ti khawh an si. Hi bantuk in Lothlomi, dirhmun, in Buhthaw, Sahthaw he nuam ngai in Tho caan an vun hman tikah, a thi cia mi , chungkhat kha an vun hlam ve hna. Cu caah Tho ah hin mithi rawldangh ti khi an rak hman. Buh thaw, Sa thaw an chuanmi kha mithi kan dangh hna tiin Inn leng Thengthan ah rawl cu an hunh hna. Tho nih rawl a rak tlanh tik ah mithi thlarau  a si tiin ei law-ei law tiin lungzur ngai in an rak chim. Mithi a rak ngeimi chungkhar hna  zong kha mithi ruak a suangmi bang in an to pi hna, an ngeihchiatnak an hrawm pi ve hna. Tho puai a dih hnu cun an i lungsak ve, mithi an kal cang tiin an i lungsak.   Hi bantuk in Tho hi Lairam pengkip ah an rak ngei cio. Tidim kan unau hna nih Khuado puai tiin, Falam kan unau hna nih Fang Er puai, Dongpui puai tiin Matu kan unau hna nih Minkut tiin anmah le peng le tlang hoih in min an ngei i an rak hman cio. Hihi kan Laimi identity pakhat a si caah Lairam ah Lai Cozah a rak um lio Parlimen chan ah khin Lairamkulh ah nithum zungkhar an rak tuah.October thla Sianginn kharte caan ah khin an rak tuah. Cu bantuk in Lai cozah nih a dir pi tikah kan miphun pi ning in Tho caan a sunlawi ning hi kan tem, kan ton, kan nun pi. Miphun pakhat kan tlinnak a hmual a lang.   1962 kum in kan ram ah Ralkap uk nak aa thawk tik ah Tho caan zungkhar cu a tlau. Khrihfa Biaknak nih le Illusion timi thil um tu ning ruang ah tha pek lo a si I kum 40 reng lo kan rak philh cang. A tu ah a thar in kan vun kawl than mi hi kan miphun caah a tha ngai mi a si caah, kan identity a si mi puai hi sunlawi ter cio awk in forh duhmi cu a si   Kaa lawm. 10/18/09 ------------------------------ "Serve with gladness"